Futbol üzrə 2024-cü il Avropa çempionatının 1/8 final mərhələsinin Türkiyə – Avstriya matçında tamaşaçıların diqqəti təkcə oyuna deyil, həm də futbolçulardan birinin hərəkətinə yönəlib. Türkiyə millisinin müdafiəçisi Merih Dəmiral qol vurduqdan sonra ultra-millətçi “Boz Qurdlar” təşkilatının simvolu kimi tanınan jest göstərib. Bu epizod idman dairələrində, sosial şəbəkələrdə və beynəlxalq mediada səs-küyə səbəb olub, siyasət, millətçilik və idman arenalarında bu cür təzahürlərin yolverilməzliyi ilə bağlı müzakirələrə səbəb olub.
Futbolun uzun müddətdir ki, müxtəlif mədəniyyətlərə və millətlərə mənsub insanları birləşdirən amil kimi qəbul edildiyini nəzərə alsaq, hadisə xüsusilə əlamətdar idi. Lakin bu cür jestlər oyun meydanını siyasi və ideoloji qarşıdurmalar meydanına çevirə bilər.
“Boz Qurdlar” təşkilatı Türkiyədə 20-ci əsrin ortalarında Milliyyətçi Hərəkat Partiyası (MHP) ilə əlaqəli bir millətçi hərəkat olaraq meydana çıxıb. Qrupun simvolları, o cümlədən məşhur əl jesti ultra-millətçilik, radikal baxışlar və aqressiv ideologiya ilə əlaqələndirilir. Bir sıra ölkələrdə, o cümlədən Almaniya və Avstriyada “Boz Qurdlar” ekstremist təşkilat hesab olunur və onların fəaliyyəti ciddi şəkildə izlənilir, hətta qadağan edilir.
Dəmiralın nümayiş etdirdiyi jest barmaqları qurdun başını təsvir edəcək şəkildə qatlamağı nəzərdə tutur. Radikal simvolizm kontekstində bu, üstünlüyün ifadəsi, digər etnik və dini qruplara nifrət və hətta zorakılığa çağırış kimi qəbul edilir. Elə buna görə də bir çox qurumlar və ekspertlər futbolçunun bu hərəkətini sevincin kortəbii təzahürü kimi deyil, siyasi çalarları olan şüurlu hərəkət kimi qiymətləndiriblər. Tənqidçilər xatırladır ki, idman siyasətdən kənar olmalıdır və oyunçuların meydandakı hərəkətləri milyonlarla insanı ruhlandıra bilər. Bu kontekstdə ekstremist simvollardan istifadə xüsusilə təhlükəlidir, çünki o, idmançını bərabərlik və hörmət prinsiplərini sarsıdan ideologiyalar üçün kanala çevirir.
Matçdan dərhal sonra sosial şəbəkələrdə Merih Demiralın diskvalifikasiyası tələbləri yayılmağa başlayıb. İlk cavab verənlərdən biri “Kürdüstanın Amerika Dostları” təşkilatının həmtəsisçisi Diliman Abdulkader olub. O, açıqlamasında faşist və irqçi jest nümayiş etdirdiyi üçün futbolçunun Avro-2024-ün sonuna qədər turnirdən kənarlaşdırılmalı olduğunu vurğulayıb. Almaniyanın WELT nəşri hadisəyə ayrıca məqalə həsr edərək, Dəmiralın davranışının matça son dərəcə millətçi çalar verdiyini və tamaşaçılar arasında gərginlik yaratdığını qeyd edib. Oxşar mövqeyi isveçli jurnalist Rasmus Kanbek bildirib və UEFA-nın təkcə futbolçuya qarşı deyil, Türkiyə Futbol Federasiyasına qarşı da tədbir görməyə borclu olduğunu bildirib.
Simvolun tarixi kontekstinə diqqət çəkən ABŞ “Hay Dat” Komissiyası tərəfindən də sərt açıqlama verilib. Onların fikrincə, “boz canavar” jesti kürdlərə və xristianlara qarşı nifrət və zorakılığa çağırışları ifadə edir. Komissiyanın bəyanatında hətta Dəmiralın beynəlxalq yarışlardan ömürlük qadağası tələb olunurdu. Beləliklə, beynəlxalq ictimaiyyətin reaksiyası son dərəcə sərt oldu. Gündəlikdə olan məsələ idman təşkilatlarının, xüsusən də UEFA-nın meydandan siyasi platforma kimi istifadə edən futbolçulara qarşı daha sərt sanksiyalar tətbiq edib-etməməsidir.
Dəmiralın jesti ilə bağlı qalmaqal həm futbolçunun özü, həm də Türkiyə millisi üçün uzunmüddətli nəticələrə səbəb ola bilər. UEFA onu diskvalifikasiya etmək qərarına gəlsə, bu, presedent yaradacaq və digər oyunçulara milliyyətçilik və ekstremist simvolların təzahürlərinin ciddi şəkildə cəzalandırılacağına dair siqnal verəcək.
Türkiyə üçün vəziyyət ikitərəfli ola bilər. Bir tərəfdən ölkə daxilində bəzi azarkeşlər Dəmiralı dəstəkləyə bilər, onun bu hərəkətini vətənpərvərlik kimi qiymətləndirirlər. Digər tərəfdən, beynəlxalq aləmdə belə hərəkətlər ölkənin imicinə xələl gətirir, qınaqlara səbəb olur, siyasi gərginliyi artırır.
Mütəxəssislər qeyd edirlər ki, müasir idmanda təkcə oyun deyil, həm də idmançıların sosial məsuliyyəti vacibdir. Onların jestləri, sözləri dərhal media məkanına yayılır və ictimai rəyi formalaşdırır. Qlobal yayımlar dövründə meydanda istənilən mübahisəli hərəkət beynəlxalq miqyasda olur.
Merih Dəmiralla bağlı vəziyyət idman və siyasət arasındakı sərhədin nə qədər kövrək ola biləcəyini göstərdi. Futbolçunun bir jesti böyük qalmaqala səbəb olub, hüquq müdafiə təşkilatlarının, medianın və milyonlarla azarkeşin diqqətini çəkib. İndi əsas sual UEFA-nın nə edəcəyidir: o, xəbərdarlıqla kifayətlənəcək, cərimə tətbiq edəcək, yoxsa diskvalifikasiya şəklində radikal tədbirlərə qərar verəcək. Nəticəsindən asılı olmayaraq, bu iş bütün futbol ictimaiyyətinə bir dərs olacaq ki, idman ekstremist ideyaların yayılması üçün alət ola bilməz.
